Ο Χ.Ο.Χ. « Ο Ψηλορείτης» είναι ένας από τους μακροβιότερους και πολυπληθέστερους συλλόγους της περιφερειακής ενότητας Χανίων και έχει πλούσια δράση στα πολιτιστικά δρώμενα της Κρήτης, της υπόλοιπης Ελλάδας και του εξωτερικού. Με έτος ιδρύσεως το 1980 έχει γαλουχήσει χιλιάδες νέους και παιδιά και τους έχει μεταλαμπαδεύσει τα ήθη και έθιμα του τόπου. Παρόλο που πολλές φορές έχει αναγνωριστεί για το έργο του από την τοπική κοινωνία αλλά και φορείς του εξωτερικού, συνεχίζει με αμείωτο ενδιαφέρον να οργανώνει εκδηλώσεις που αναδεικνύουν τις παραδόσεις της Κρήτης και της Ελλάδας και που απευθύνονται σε όλους ανεξαιρέτως ηλικίας και εθνικότητας. Για το λόγο αυτό ο σύλλογος έχει επιλέξει συνειδητά όλες οι εκδηλώσεις να είναι δωρεάν και ανοιχτές για όλους.
Στόχος του ομίλου κάθε χρονιά είναι η διατήρηση και η βιωματική εκμάθηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς οργανώνοντας και συμμετέχοντας σε δρώμενα και εκδηλώσεις.
Το Διεθνές “Πολιτιστικό Αντάμωμα” είναι ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός που έχει γίνει σημείο αναφοράς στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης των Χανίων και της ευρύτερης περιοχής. Αναδεικνύει τη φιλία, την ειρήνη των λαών, τον πολιτισμό και την παράδοση.
Δίνεται ένα κίνητρο σε νέους και ενήλικές του ομίλου μας να επικοινωνήσουν, να συνεργαστούν, να ανταλλάξουν απόψεις σε όλα τα επίπεδα, με χορευτικά συγκροτήματα που προσκαλούμε από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ δίνεται η ευκαιρία στους κατοίκους των Χανίων αλλά και αυτών που βρίσκονται για διακοπές να παρακολουθούν την κουλτούρα άλλων λαών και να απολαμβάνουν με κέφι και ευχαρίστηση μουσική τραγούδι χορό και πολύχρωμες φορεσιές.
Η ανάπτυξη του πολιτισμού, η διατήρηση της παράδοσης και πνευματικής μας κληρονομιάς, αλλά και η συνεργασία με άλλους λαούς, αποτελούν βασικούς στόχους της εκδήλωσης αυτής.
Ελεύθερη είσοδο, συνδιοργάνωση Περιφέρειας Κρήτης, Δήμος Χανίων και Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο.
Η πλέον καθιερωμένη και ίσως πιο δημοφιλής εκδήλωση για τους κατοίκους των Χανίων και τον τόπο μας. Κάθε χρόνο τον μήνα Οκτώβριο, ο Όμιλος μας ανάβει το καζάνι του στο Παλιό Λιμάνι (πλατεία Γιαλί Τζαμί) των Χανίων και με άφθονη τσικουδιά, κεράσματα, χορό και μουσική, ζωντανεύει το έθιμο απόσταξης της τσικουδιάς, με τον παραδοσιακό τρόπο όπως γινόταν παλιά στα χωριά μας.
Με τη γιορτή τσικουδιάς ο Χ.Ο.Χ. «Ο Ψηλορείτης» επιδιώκει να μεταφέρει ένα κομμάτι από την παραδοσιακή ζωή των κατοίκων του τόπου μας στο κεντρικότερο σημείο της πόλης μας ώστε να το βιώσει πλήθος κόσμου και να μην ξεχαστεί. Τα παλαιότερα χρόνια, από τα τέλη Οκτωβρίου έως τον Δεκέμβριο κάθε νοικοκυριό παρήγαγε σε οικιακούς άμβυκες την τσικουδιά και το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για να στηθεί μια μικρή γιορτή στις αυλές των «καζανιέρηδων».
Οι κάτοικοι της υπαίθρου με την απόσταξη της τσικουδιάς συνδύαζαν ταυτόχρονα εργασία, διασκέδαση, παρέα, κοινωνικότητα, φιλοξενία, κέφι, τραγούδι, μουσική και απόλαυση διαφόρων προϊόντων που συνόδευαν τη ζεστή τσικουδιά. Γρήγορα, η τσικουδιά, καθιερώθηκε ως βασικό στοιχείο του κεράσματος και πλέον συντροφεύει τους κατοίκους του νησιού σε όλες τις μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής, στις χαρές και στις λύπες. Η διαδικασία απόσταξης αποτελούσε μια τελετουργία, ο σκοπός της οποίας για τον συνδαιτημόνα δεν είναι ούτε να μεθύσει, ούτε να χορτάσει, αλλά να παρατείνει την κοινωνική συναναστροφή και την ευχάριστη διάθεση στο μέγιστο δυνατό. Σήμερα, οι μικροί αποσταγματοποιοί, όπως ονομάζονται εκείνοι που κατέχουν την τέχνη και τα εργαλεία λιγοστεύουν και μαζί και οι ευκαιρίες να βρεθεί κανείς και να παρακολουθήσει από κοντά τη διαδικασία απόσταξης.
Η παραγωγή τσικουδιάς φέρεται να ξεκίνησε πριν τον 15ο αιώνα στο Άγιο Όρος και αναπτύχθηκε σε όλη την Ελλάδα και την Μικρά Ασία κυρίως σε περιοχές όπου καλλιεργούνταν αμπέλια. Με την αρχή της τουρκοκρατίας η αμπελουργική δραστηριότητα ελαττώνεται αλλά διατηρείται από τους «καζανιέρηδες» και μάλιστα οι καλύτεροι εξασφαλίζουν ειδικά προνόμια από τις τουρκικές αρχές. Μέχρι τις παραμονές του 1821 γνωρίζει γρήγορα τόση ανάκαμψη ώστε είχε πια διαδοθεί στα περισσότερα νοικοκυριά ως οικοτεχνία των αμπελουργών με τη χρήση του άμβυκα. Στις μέρες μας εκτός των μεγάλων βιοτεχνιών παραγωγής ρακής άδεια για παραγωγή μικρών ποσοτήτων έχουν μόνο οι κάτοχοι άμβυκων από την περίοδο της τουρκοκρατίας.
Με το πέρασμα των χρόνων, την αστικοποίηση και τον έντονο τουρισμό η τέχνη της παραγωγής τσικουδιάς με παραδοσιακό άμβυκα στην Κρήτη αρχίζει να χάνεται. Η έλλειψη σχετικών βιωμάτων από τη νέα γενιά έγινε γρήγορα αντιληπτή στους δασκάλους του Χ.Ο.Χ. «Ο Ψηλορείτης» του οποίου ο στόχος είναι η διατήρηση και η μεταλαμπάδευση των ηθών και των εθίμων του τόπου μας. Από το 1996 ο σύλλογος ξεκίνησε την επίδειξη της απόσταξης στέμφυλων για την παραγωγή τσικουδιάς αρχικά στα νεαρά μέλη του ομίλου στο χώρο του συλλόγου. Καθώς όμως, χρόνο με το χρόνο, η συμμετοχή και το ενδιαφέρον του κόσμου όλο και μεγάλωνε, η διαδικασία απόσταξης μεταφέρθηκε στο Ενετικό Λιμάνι των Χανίων και καθιερώθηκε σαν ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά γεγονότα της πόλης που πραγματοποιείται ανελλιπώς σε ετήσια βάση και πάντα δωρεάν, από τον σύλλογο.
Κάθε χρόνο συμμετέχουν πάνω από 3000 άτομα όλων των ηλικιών και των εθνικοτήτων. Προσφέρονται άφθονες τσικουδιές και παραδοσιακά εδέσματα και οι εντυπώσεις των παρευρισκόμενων είναι άριστες γεγονός που διακρίνει κανείς και από τις πολυάριθμες αναφορές της γιορτής από τα μέσα έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου καθώς και από την τηλεόραση.
Ο όμιλός μας με το παραδοσιακό ρακοκάζανο ιδιοκτησίας του αναβιώνει το μεγαλείο της παραδοσιακής ζωής των κατοίκων του τόπου μας ώστε να ξυπνήσουμε νοσταλγικές εποχές στους παλαιότερους ενώ τα παιδιά και οι νέοι μας να μάθουν και να αγαπήσουν τον τόπο μας μέσα από αυτές τις αξίες. Όλοι μια παρέα τσουγκρίζουν τα ποτήρια, «παρεϊζουν», λένε παλιές ιστορίες, μαντινάδες και διασκεδάζουν με μουσική και παραδοσιακούς χορούς καθώς μπαίνουν στο γλέντι.
Την εκδήλωση παρακολουθούν σχολεία του Δήμου Χανίων και των γύρω περιοχών και γίνεται αναλυτική παρουσίαση της διαδικασίας απόσταξης στους μικρούς και μεγάλους θεατές.
Οι παρευρισκόμενοι βλέπουν πώς σταγόνα-σταγόνα παράγεται η τσικουδιά και έχουν μάλιστα την ευκαιρία να την γευτούν κατευθείαν από το δοχείο συλλογής όντας ακόμη ζεστή!
Η γιορτή συνοδεύεται από παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια της Κρήτης που παρουσιάζουν μικροί και μεγάλοι χορευτές του ομίλου. Μέχρι το τέλος της εκδήλωσης παρασύρονται όλοι στο χορό και πιασμένοι χέρι-χέρι γίνονται όλοι μια παρέα αναβιώνοντας έτσι την ουσία του εθίμου της τσικουδιάς που δεν είναι τίποτε άλλο από τη συμμετοχή στην παρέα, τη μουσική και το χορό.
Είσοδος Ελεύθερη, συνδιοργάνωση Περιφέρεια Κρήτης, Δήμος Χανίων, Δημοτικό λιμενικό Ταμείο.
Η Παραδοσιακή Στράτα αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πολιτιστικά δρώμενα του Δήμου Χανίων, αναβιώνοντας κάθε χρόνο τα καλοκαίρια μας. Το δρώμενο αυτό γεμίζει τα σοκάκια της Παλιάς Πόλης και του Ενετικού Λιμένα Χανίων αναδεικνύοντας την πλούσια παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας. Κάθε καλοκαίρι συμμετέχουν εκατοντάδες μουσικοί και χορευτές ομορφαίνοντας το λιμάνι μας κάθε Τρίτη.
Στο δρώμενο αυτό που αποτελεί σημαντικό θεσμό πλέον για τα Χανιά, Ο Χορευτικός Όμιλος Χανίων “Ο Ψηλορείτης” συμμετέχει ενεργά κάθε χρονιά με θέμα “Κρητική Καντάδα”. Το λιμάνι γεμίζει με χρώματα από τις φορεσιές και ο χορός, η μουσική και το τραγούδι δημιουργούν μια μοναδική ατμόσφαιρα με χρώμα παράδοσης. Το δρώμενο αυτό αποτελεί μια αξέχαστη εμπειρία για τους παρευρισκόμενους.
Αναβίωση του εθίμου του κλήδωνα
Ο Χ.Ο.Χ. ο Ψηλορείτης αναβιώνει το πανάρχαιο έθιμο του κλήδωνα στην πόλη των Χανίων. Η προέλευσή του ξεκινά από τα πανάρχαια χρόνια και αργότερα συνδέθηκε με τον Αγιο Ιωάννη την πρόδρομο.
Είναι ένα έθιμο που περιέχει χορό, επικοινωνία, ξεφάντωση, κέφι, μαντινάδες (τετράστιχα) φωτιές, ριζικάρια, αμίλητο νερό που δείχνει την τύχη της κοπέλας, με ποιον θα παντρευτεί και ξέφρενο γλεντοκόπι.
Ως στοιχείο της λαϊκής μας παράδοσης ο όμιλός μας μεταφέρει το σημαντικό αυτό γεγονός των κατοίκων των χωριών, μέσα στην πόλη, παρασύροντας σε συμμετοχή τους παρευρισκόμενους.
Η διατήρηση των ηθών και εθίμων της λαϊκής μας παράδοσης αποτελεί μέγιστο καθήκον για τον Όμιλό μας, προκυμμένου να διαφυλάξουμε τον πολιτισμό μας και να μεταλαμπαδεύσουμε την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου στα παιδία μας.
Η εκδήλωση ζωντανεύει τα ήθη και έθιμα μιας άλλης εποχής που είχαν σημαντική συμβολή στις ανθρώπινες σχέσεις την επικοινωνία την συνοχή και γενικά στη ζωή της τοπικής κοινωνίας.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αλλά και όμορφα έθιμα της Κρήτης είναι το έθιμο του Κλήδωνα που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Ο Κλήδωνας (και όχι Κλείδωνας) που προέρχεται από το αρχαιοελληνικό κληδών που σημαίνει το σημάδι ή τον οιωνό γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου, ημέρα που τιμάμε το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Την ημέρα εκείνη ο Άη Γιάννης του λαού παίρνει το όνομα του εθίμου και ονομάζεται ο Άη Γιάννης ο Κλήδωνας. Πολλά χωριά της Κρήτης τα τελευταία χρόνια αναβιώνουν το παλιό αυτό έθιμο που έτεινε προς εξαφάνιση.
Η παράδοση θέλει τις κοπέλες του χωριού να πηγαίνουν στην παλιά βρύση του χωριού την παραμονή του Αγίου Ιωάννη (23 Ιουνίου) και μια από αυτές να μεταφέρει μέσα σε μια στάμνα το αμίλητο νερό κρατώντας τα στόματά της κλειστά κατά τη μεταφορά του. Στη συνέχεια το νερό μεταφέρεται σε μια στάμνα που λένε υδροφόρο και τοποθετείται συνήθως στη πλατεία του χωριού. Μετά περνάει κάθε μια κοπέλα και αφήνει ένα “ριζικάρι”, δηλαδή ένα προσωπικό της αντικείμενο που μπορεί να είναι κάποιο φρούτο, κάποιο κόσμημα, κομπολόι κλπ. Στη συνέχεια η υδροφόρος σκεπάζεται με ένα κόκκινο πανί και “κλειδώνεται”, δηλαδή δένεται με ένα σπάγγο και αφήνεται σε έναν ανοικτό χώρο για όλο το βράδυ, υπό το φως των αστεριών.
Το ίδιο βράδι τα αγόρια του χωριού μαζεύουν τα ξεραμένα στεφάνια από τους Μάηδες που έχουν φτιαχτεί την Πρωτομαγιά, τα κάνουν σωρούς στις γειτονιές και βάζουν φωτιά. Στη συνέχεια κάθε αγόρι πηδάει πάνω από τη φωτιά τρεις φορές, για να διωχτεί το κακό.
Το βράδι οι κοπέλες λέγεται ότι θα δουν το πρόσωπο του άντρα που θα παντρευτούν στο όνειρό τους. Τα χαράματα της 24ης Ιουνίου, η κοπέλα που έφερε το νερό από τη βρύση, θα πρέπει να πάρει τη στάμνα πριν χαράξει και να τη μεταφέρει σε κλειστό χώρο για να μην χαθεί η επιρροή από τα άστρα. Κάποια στιγμή το μεσημέρι, μαζεύονται όλες οι κοπέλες, αλλά και όποιος άλλος θέλει. Ανοίγουν την στάμνα και στη συνέχεια κάθε μια κοπέλα βγάζει ένα ριζικάρι τυχαία και το δείχνουν σε κάποιον που λέει μαντινάδες. Ο μαντιναδολόγος βγάζει αυθόρμητες μαντινάδες οι οποίες θεωρείται ότι προμηνύουν το μέλλον της κοπέλας (στην οποία ανήκει το ριζικάρι, όχι σε αυτή που το έπιασε), σχολιάζεται από τους υπόλοιπους και προσπαθούν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία.
Αφού αφαιρεθούν όλα τα ριζικάρια από το σταμνί, η κοπέλα που έφερε το νερό την πρώτη μέρα, χύνει το νερό σταυρωτά σε ένα πηγάδι και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί (το πηγάδι). Το βράδι κοπέλες και αγόρια σηκώνουν το πανί και βάζουν από κάτω το κεφάλι τους. Την ίδια στιγμή η υδροφόρος κοπέλα με ένα καθρεφτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή της σελήνης στο πηγάδι και οι κοπέλες πετούν τα ριζικάρια τους μέσα. Στα κύματα που σχηματίζονται βλέπουν μεταφυσικά φαινόμενα ή αγαπημένα πρόσωπα ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν, κλπ. Επίσης λένε ότι το φύλο του πρώτου προσώπου που θα δουν όταν βγουν έξω από το πανί, θα είναι και το φύλο του πρώτου τους παιδιού.
Το παιδικό Αντάμωμα είναι μια από τις πιο πρόσφατες εκδηλώσεις του Όμιλου μας, που λαμβάνει μέρος στο Παλίο Λιμάνι των Χανίων. Προσκαλούνται παιδικές ομάδες από Κύπρο και άλλα μέρη της Ελλάδας και στόχος της εκδήλωσης είναι η ανταλλαγή κουλτούρας των μικρών μας χορευτών που αποτελούν τους καλύτερους πρεσβευτές της παράδοσης μας.
Οι μικροί χορευτές έχουν την ευκαιρία να πιαστούν χέρι-χέρι και να μας ταξίδεψαν με τον δικό τους τρόπο στα μονοπάτια της παράδοσης μας.
Καλλιέργούν μεταξύ τους αισθήματα φιλίας και αγάπης αλλά και αναδεικνύουν τις γνώσεις τους και τις εντυπώσεις που έχουν αποκομίσει από τόσο μικρή ηλικία συντελώντας στην μάθηση, διάσωση και προβολή της ανεκτίμητης Πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.